Mặc dù đánh giá bệnh chết héo trên cây keo là rất nguy hiểm, nhưng GS.TS. Phạm Văn Điển, (nguyên) Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp, khẳng định bệnh này khó bùng phát thành dịch trên quy mô lớn ở Việt Nam. (Thống kê đến tháng 7/2020, diện tích keo bị chết là hơn 90ha).
Thời gian qua, thông tin về bệnh chết héo trên cây keo và tình trạng rừng trồng keo bị chết do nắng nóng đã gây lo lắng tại nhiều địa phương. Trao đổi về vấn đề này, GS.TS. Phạm Văn Điển, khi đó là Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp (Bộ NNPTNT), đã có những phân tích chi tiết.
Nguy hiểm trên thế giới, nhưng khó bùng phát ở Việt Nam
Trên thế giới và ở Việt Nam, bệnh chết héo cây keo do nấm Ceratocystis spp gây ra. Đây là bệnh nguy hiểm, có nguy cơ phát dịch cao và từng gây thiệt hại rất lớn. Giai đoạn 2010 – 2017, loại bệnh này đã gây chết khoảng 1 triệu ha rừng keo ở Indonesia và vài trăm nghìn ha ở Malaysia.
Tại Việt Nam, bệnh được phát hiện lần đầu vào năm 2008.
- Năm 2015: Bệnh xuất hiện ở 17 tỉnh, 2.000 ha rừng keo bị nhiễm bệnh (tỷ lệ nhiễm dưới 15%), diện tích bị chết xấp xỉ 100 ha.
- Đến tháng 7/2020: Bệnh được phát hiện ở 21 tỉnh, tỷ lệ nhiễm trong lô rừng vẫn phổ biến dưới 15%. Diện tích rừng trồng keo bị chết là hơn 90 ha (bằng 0,0056% tổng diện tích rừng trồng keo cả nước).
Lý giải vì sao Việt Nam khó xảy ra dịch quy mô lớn, GS.TS. Phạm Văn Điển cho biết, bệnh này chủ yếu gây hại ở những địa phương có điều kiện đặc thù:
- Tổ hợp lượng mưa bình quân năm từ 2.500mm trở lên.
- Rừng trồng ở độ tuổi 1 – 3 tuổi.
- Thân, cành hay rễ cây bị tổn thương cơ giới.
- Rừng được trồng ở chu kỳ 3, 4 trở đi.
Thực tiễn từ 2015 đến 2020 cho thấy, mức độ bệnh chết héo cây keo không có chiều hướng gia tăng về cường độ, mà chỉ tăng về số địa điểm phát hiện bệnh.
Cần “phá thế độc canh” cây keo
Mặc dù nguy cơ dịch thấp, nhưng việc phòng ngừa là bắt buộc, đặc biệt khi Việt Nam có tới 1,6 triệu ha rừng trồng keo (chiếm 45% diện tích rừng trồng). Keo là cây trồng lâm nghiệp chính, là nguồn nguyên liệu quan trọng cho xuất khẩu gỗ.
Trước xu hướng trồng độc canh cây keo, GS.TS. Phạm Văn Điển nhấn mạnh: “Phá thế ‘độc canh’ là việc nên làm”.
Theo ông, giải pháp không chỉ là trồng rừng hỗn giao, mà còn cần các lựa chọn “khôn ngoan” khác để đạt mục tiêu “kép”: vừa hiệu quả kinh tế cao, vừa bền vững, vừa phòng ngừa rủi ro dịch bệnh hay suy thoái đất.
Các giải pháp bao gồm:
- Sử dụng giống tốt, giống kháng bệnh.
- Kéo dài chu kỳ kinh doanh rừng, áp dụng thâm canh.
- Quản lý tốt thực bì và lập địa trồng keo.
- Về giống: Trước mắt, cần phối trí các giống, loài khác nhau của chính các loài keo (hiện có 4 loài keo với 65 giống đã được công nhận). Về lâu dài, mở rộng “đa canh” keo với các loài cây trồng khác.
Các giải pháp đã triển khai (thời điểm 2020)
GS.TS. Phạm Văn Điển cho biết, từ năm 2017, Tổng cục Lâm nghiệp đã chỉ đạo nghiên cứu sâu về loại bệnh này. Quy trình tạm thời phòng chống tổng hợp bệnh chết héo dự kiến được ban hành trong quý III/2020.
Đồng thời, Tổng cục đã khuyến cáo các địa phương, chủ rừng thực hiện các biện pháp phòng trừ tổng hợp như: lựa chọn giống, xử lý thực bì, xử lý đất, bón phân, chăm sóc, bảo vệ và luân canh cây trồng để hạn chế nguy cơ.
Phân biệt với tình trạng cây chết do nắng nóng
Cũng trong thời gian đó, nắng nóng gay gắt và khô hạn kéo dài đã gây ra tình trạng rừng trồng bị chết khô ở một số tỉnh như Đồng Nai, Quảng Ngãi. Đây là thiệt hại do thời tiết, không phải do bệnh chết héo.
Tổng cục Lâm nghiệp đã tổ chức các đoàn kiểm tra và phối hợp với địa phương để bàn giải pháp giảm thiểu, tập trung vào:
- Làm tốt công tác phòng cháy, chữa cháy rừng; cảnh báo kịp thời thời tiết cực đoan.
- Thống kê vùng trọng điểm nắng nóng, khô hạn để đề xuất giải pháp căn cơ (quy hoạch rừng, chọn cây chịu hạn, thích ứng BĐKH).
- Chuẩn bị đủ cây giống chất lượng cho kế hoạch trồng rừng đúng thời vụ, kỹ thuật.
- Địa phương thống kê chính xác diện tích thiệt hại để lập phương án thanh lý hoặc đề nghị hỗ trợ.
3 bệnh hại có nguy cơ bùng phát thành dịch trên cây keo
Theo kết quả nghiên cứu của Viện khoa học Lâm nghiệp Việt Nam (công bố năm 2020), nước ta đã xác định 14 loài sinh vật gây bệnh hại chính cho cây keo.
Trong đó, có 3 bệnh có khả năng bùng phát thành dịch:
- Bệnh chết héo: Do nấm Ceratocytis manginecans (đã thành dịch ở Indonesia, Malaysia).
- Bệnh phấn hồng: Hại thân do nấm Corticium salmonicolor.
- Bệnh vàng lá gốc: Do nấm thuộc chi Phytophthora.
(Theo Dân Việt)
