Mùa mưa là thời điểm “vàng” cho bệnh loét (hay còn gọi là bệnh ghẻ loét, canker) bùng phát trên các vườn cam sành. Bệnh không chỉ tấn công lá, cành mà còn gây thiệt hại nặng nề nhất trên trái, làm trái xù xì, biến dạng, khô sớm và rụng hàng loạt, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của nhà vườn.
Bài viết này sẽ hướng dẫn bà con cách nhận diện và áp dụng các biện pháp quản lý tổng hợp để bảo vệ vườn cam sành hiệu quả trong điều kiện thời tiết bất lợi.
1. 🔍 Nhận diện chính xác bệnh loét vi khuẩn
Bệnh do vi khuẩn Xanthomonas campestris pv. citri gây ra, có khả năng tấn công mọi bộ phận non của cây (lá, cành, trái).
- Trên lá và cành non: Vết bệnh ban đầu là những chấm nhỏ, sũng nước, sau đó lớn dần. Vết bệnh điển hình có tâm màu nâu xám, rạn nứt và viền ngoài gờ nổi, màu vàng hoặc nâu sậm.
- Trên trái (Thiệt hại nặng nhất):
- Tương tự như trên lá, vết bệnh trên trái cũng có dạng xù xì, màu nâu, gờ nổi và tâm bị rạn nứt.
- Toàn bộ chiều dày vỏ quả có thể bị loét, nhưng vi khuẩn không ăn sâu vào ruột quả (múi).
- Bệnh nặng làm trái biến dạng, cứng, ít nước, khô sớm và rất dễ rụng, gây thất thu năng suất nghiêm trọng.
2. 🌧️ Tại sao bệnh loét bùng phát mạnh vào mùa mưa?
Hiểu rõ nguyên nhân sẽ giúp bà con phòng bệnh chủ động hơn.
- Nguồn bệnh: Vi khuẩn Xanthomonas tồn tại trên các tàn dư (lá, quả, cành) đã bị bệnh từ vụ trước.
- Cơ chế lây lan:
- Mưa và gió: Đây là hai “đồng minh” lớn nhất của bệnh loét. Các giọt mưa và gió mạnh sẽ văng bắn vi khuẩn từ các vết bệnh cũ sang các bộ phận non (lá, trái, cành) đang phát triển.
- “Cửa ngõ” xâm nhập: Vi khuẩn không thể tự xâm nhập vào cây. Chúng cần có “cửa ngõ” là các vết thương hở.
- Vết thương do tự nhiên: Lỗ khí khổng trên lá.
- Vết thương cơ giới: Do gió (cành lá cọ xát vào nhau), do con người (cắt tỉa), và đặc biệt là vết chích hút hoặc đường hầm do côn trùng gây ra.
- Vai trò của sâu vẽ bùa: Đường hầm do sâu vẽ bùa (Phyllocnistis citrella) đào trên lá non chính là “đường cao tốc” lý tưởng cho vi khuẩn loét xâm nhập và gây hại. Quản lý bệnh loét mùa mưa luôn phải đi đôi với quản lý sâu vẽ bùa.
3. 🛡️ Biện pháp quản lý tổng hợp (IPM) bệnh loét
Để phòng trị hiệu quả, cần áp dụng đồng bộ các giải pháp, trong đó phòng ngừa là then chốt.
3.1. Biện pháp canh tác (Phòng bệnh)
- Vệ sinh vườn: Thường xuyên cắt và thu gom toàn bộ cành, lá, quả bị bệnh nặng đem ra khỏi vườn tiêu hủy. Đây là bước quan trọng nhất để cắt đứt nguồn bệnh.
- Quản lý tưới:
- Tuyệt đối không tưới nước lên tán cây vào buổi chiều mát, vì lá ướt qua đêm là điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn phát triển.
- Tránh tưới thừa nước, giữ vườn thông thoáng.
- Quản lý côn trùng: Phun thuốc phòng trừ sâu vẽ bùa và các loại rầy rệp chích hút khác ngay khi cây ra đợt lộc (chồi) non.
- Tỉa cành, tạo tán: Tỉa cành hợp lý cho vườn thông thoáng, giảm độ ẩm. Trồng cây chắn gió xung quanh vườn để hạn chế gió mạnh gây xây xát lá.
3.2. Biện pháp dinh dưỡng (Tăng sức đề kháng)
Nguyên tắc dinh dưỡng khi vườn có bệnh là: “Giảm Đạm, Tăng Kali”.
- NGƯNG bón đạm (N): Tuyệt đối không bón đạm (kể cả phân gốc và phân bón lá) khi bệnh đang phát triển. Đạm làm cây ra lá non mềm, tạo điều kiện cho bệnh lây lan nhanh hơn.
- TĂNG bón Kali (K): Tăng cường bón thêm phân Kali (ví dụ: $K_2SO_4$ – Kali Sunfat) để giúp lá dày, vách tế bào cứng cáp, tăng khả năng chống chịu của cây.
3.3. Biện pháp hóa học (Trị bệnh)
Chỉ phun thuốc khi áp lực bệnh cao và cần tuân thủ đúng thời điểm.
- Nguyên tắc: Chủ yếu dùng thuốc gốc đồng (Copper) để rửa vườn và phun phòng vào các đợt cây ra lộc non, trước và sau các đợt mưa lớn.
- Các loại thuốc tham khảo:
- Dùng các loại thuốc gốc đồng như: Boocđô (Bordeaux) 1%, Kasuran 0,15%, Champion 37,5FL, Copper Oxychloride…
- Có thể kết hợp Boocđô + Zineb.
- Sử dụng các loại thuốc đặc trị vi khuẩn khác theo khuyến cáo của cơ quan BVTV địa phương.
- Thời điểm phun: Phun khi cây mới ra lộc non để bảo vệ.
- Lượng nước phun: Đảm bảo phun ướt đều tán lá, lượng nước khuyến nghị từ 600 – 800 lít/ha.
