Tảo lam (Cyanobacteria), hay bà con thường gọi là tảo xanh, thực chất là một loại vi khuẩn lam có khả năng quang hợp. Chúng có cấu trúc gần với vi khuẩn hơn là tảo. Đặc điểm của loài này là tốc độ phát triển chậm hơn các loại tảo khác nhưng khả năng tự phục hồi quần thể lại cực kỳ cao, khiến việc tiêu diệt triệt để gặp nhiều khó khăn.
Dấu hiệu nhận biết tảo lam trong ao:
- Màu nước: Nước ao có màu xanh đậm (xanh lam hoặc xanh ngọc).
- Mùi: Có mùi hôi nồng, tanh hoặc mùi đất (mùi bùn) đặc trưng.
- Hình thái: Khi tảo phát triển mạnh (nở hoa), chúng nổi lên mặt nước tạo thành những lớp váng xanh đặc quánh như sơn, thường dạt vào cuối gió. Khi trời nắng gắt, các đám tảo này có thể héo và chuyển sang màu trắng.
2. ⚠️ Nguyên nhân khiến tảo lam bùng phát
Sự xuất hiện của tảo lam là chỉ thị cho thấy môi trường ao nuôi đang bị phú dưỡng (thừa dinh dưỡng), cụ thể do:
- Quản lý thức ăn kém: Cho cá ăn dư thừa, thức ăn tích tụ dưới đáy phân hủy tạo ra mùn bã hữu cơ.
- Lạm dụng phân bón: Bón quá nhiều phân chuồng, phân vô cơ gây dư thừa Nitơ và Phốt pho (đặc biệt là Phốt pho).
- Quản lý nước yếu: Không thay nước định kỳ, cải tạo đáy ao đầu vụ chưa kỹ, lớp bùn đáy quá dày.
3. ☠️ Tác hại của tảo lam đối với cá nuôi
Tảo lam được xếp vào nhóm tảo độc và gây hại cho cá qua hai con đường chính:
- Gây ô nhiễm môi trường (Khi tảo tàn):
- Khi tảo chết (tàn), xác tảo chìm xuống đáy và phân hủy, tiêu tốn một lượng lớn Oxy hòa tan trong nước.
- Quá trình này sinh ra các khí độc nguy hiểm như NO₂, NH₃, H₂S. Hậu quả là cá bị ngạt, nổi đầu (đặc biệt là cá trắm cỏ – loài ưa nước sạch), giảm ăn và chậm lớn.
- Tiết độc tố trực tiếp:
- Một số loài tảo lam tiết ra độc tố (Cyanotoxins) gây hại cho gan, tụy của cá, làm cá bị bệnh phân trắng, suy giảm sức đề kháng (đặc biệt nhạy cảm với cá mè trắng, mè hoa).
- Cá bị nhiễm độc tảo thường có mùi hôi (mùi bùn), làm giảm giá trị thương phẩm.
4. 🛠️ Quy trình 3 bước xử lý tảo lam an toàn
Vì tảo lam có sức sống dai, việc xử lý cần thận trọng để tránh làm cá bị sốc do biến động môi trường.
Bước 1: Cắt nguồn dinh dưỡng và Tăng cường Oxy
Đây là bước chuẩn bị để làm suy yếu tảo.
- Ngừng bón phân: Tuyệt đối không bón thêm phân chuồng hay phân vô cơ vào ao.
- Giảm thức ăn: Giảm 50% lượng thức ăn hàng ngày. Nếu thấy cá nổi đầu, bỏ ăn thì ngừng cho ăn hoàn toàn trong 1 ngày. Tính toán lại khẩu phần ăn sao cho vừa đủ, tránh dư thừa.
- Thay nước: Thay 30 – 40% nước, ưu tiên rút nước tầng đáy (nơi chứa nhiều dinh dưỡng và xác tảo) và cấp lại nước sạch vào tầng mặt.
- Tăng cường Oxy: Mở quạt nước hoặc máy sục khí hết công suất, đặc biệt là vào ban đêm để cung cấp oxy cho cá và hỗ trợ đẩy khí độc (NH₃, H₂S) ra khỏi ao.
- Vớt tảo: Nếu có váng tảo nổi trên mặt nước, cần vớt bỏ và đưa ra xa khu vực ao nuôi.
Bước 2: Diệt tảo và Làm sạch nước
- Sử dụng thuốc diệt tảo: Dùng các chế phẩm chuyên dụng cắt tảo (như BIO – GREEN CUT, SEAWEED, hoặc các gốc đồng sunfat đúng liều lượng…).
- Lưu ý quan trọng: Hạn chế dùng vôi để cắt tảo khi trời đang nắng nóng vì sẽ làm tăng độc tính của khí NH₃ và gây sốc nhiệt cho cá. Vôi cũng có thể tạo mùi tanh và làm nước bị bẩn.
- Xử lý hậu quả sau khi cắt:
- Sau khi đánh thuốc 3 – 5 ngày: Tảo chết sẽ rụng xuống đáy. Cần dùng chế phẩm vi sinh (ví dụ NB – 25…) để ổn định màu nước và hấp thu khí độc.
- Sau 7 – 10 ngày: Sử dụng chế phẩm phân hủy đáy (ví dụ Zeofish…) để phân hủy xác tảo chết và mùn bã hữu cơ, ngăn chặn tảo bùng phát trở lại.
Bước 3: Phục hồi sức khỏe cho cá
Sau quá trình xử lý môi trường, cá thường bị yếu đi, cần được bồi bổ:
- Tăng sức đề kháng: Trộn Vitamin C (C FEED), men tiêu hóa (BIO – VIZYME New For Fish…) vào thức ăn để giúp cá chống sốc, phục hồi gan tụy và hệ tiêu hóa.
- Ổn định môi trường:
- Định kỳ dùng vôi bột hòa nước té đều (vào lúc trời mát) để ổn định pH và phòng bệnh.
- Duy trì độ trong của nước ở mức 30 – 40 cm.
- Đối với ao nuôi cá thịt, nên duy trì mực nước sâu từ 1,5 – 2 m để nhiệt độ và môi trường nước được ổn định hơn.
Kết luận
Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Để tránh tảo lam xuất hiện, bà con cần quản lý tốt lượng thức ăn, định kỳ sử dụng vi sinh xử lý đáy ao để cạnh tranh dinh dưỡng với tảo độc, giữ cho môi trường nước luôn sạch và ổn định.
