Giáng hương (Pterocarpus macrocarpus Kurz.) là loài cây gỗ quý thuộc nhóm I, có giá trị kinh tế rất cao, được ưa chuộng để đóng đồ nội thất cao cấp. Việc phát triển rừng trồng Giáng hương không chỉ mang lại lợi ích kinh tế lâu dài mà còn góp phần bảo tồn nguồn gen quý hiếm và cải tạo môi trường sinh thái.
1. Thông tin chung
- Tên gọi: Giáng hương, Giáng hương quả to, Đinh hương.
- Tên khoa học: Pterocarpus macrocarpus Kurz.
- Họ thực vật: Đậu (Fabaceae).
2. Đặc điểm hình thái nhận biết
- Thân cây: Cây gỗ lớn, rụng lá, có thể cao 25-30m, đường kính lớn (đến 90cm). Tán hình ô. Vỏ màu nâu xám, nứt dọc, bong vảy lớn, khi vạc vỏ chảy nhựa màu đỏ tươi.
- Lá: Kép lông chim một lần lẻ, mọc cách, có 7-13 lá chét xếp so le.
- Hoa và quả: Hoa màu vàng, mọc thành chùm ở nách lá, có mùi thơm. Quả hình tròn dẹt (đường kính 4,5-7cm), có khoang cứng nổi ở giữa chứa 1-3 hạt. Hạt hình lưỡi liềm, màu nâu khi chín.
3. Đặc tính sinh thái
Hiểu rõ đặc tính sinh thái giúp chọn vùng trồng phù hợp:
- Phân bố: Tự nhiên ở Đông Nam Á (Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam). Tại Việt Nam, cây phân bố chủ yếu ở Tây Nguyên và Nam Bộ (Đắk Lắk, Gia Lai, Kon Tum, Phú Yên, Đồng Nai, Tây Ninh).
- Khí hậu: Ưa khí hậu nhiệt đới có 2 mùa mưa và khô rõ rệt. Chịu được nhiệt độ cao (tối đa 36-43°C) và mùa khô khắc nghiệt.
- Đất đai: Thích hợp đất xám, đất đỏ bazan, đất thoát nước tốt, thành phần cơ giới nhẹ. Phân bố ở độ cao từ 20-680m, địa hình tương đối bằng phẳng (độ dốc <10°).
4. Kỹ thuật giống và gieo ươm
4.1. Thu hái và xử lý hạt giống
- Chọn giống: Thu từ cây mẹ >8 tuổi, đường kính >20cm, thân thẳng, tán đẹp, không sâu bệnh.
- Thu hái: Khi quả chuyển màu nâu. Phơi nắng nhẹ 3-4 ngày, dùng kéo cắt vỏ tách hạt.
- Bảo quản: Hạt khô (độ ẩm 12%) bảo quản trong túi nilon kín ở 8°C.
- Xử lý hạt: Ngâm trong nước nóng 60°C (2 sôi 3 lạnh) trong 10 giờ. Vớt ra ủ trong bao tải, rửa chua hàng ngày đến khi nứt nanh.
4.2. Gieo ươm cây con
- Thời vụ gieo: Tháng 12 đến tháng 2.
- Bầu ươm: Túi PE 11x12cm, đục lỗ thoát nước.
- Ruột bầu: 88% đất mặt vườn ươm + 10% phân chuồng hoai + 2% supe lân.
- Cấy cây: Cấy hạt nứt nanh vào bầu.
- Chăm sóc:
- Che bóng 50% trong 3 tháng đầu, sau đó giảm còn 25%.
- Tưới nước đủ ẩm (mùa khô tưới 1 lần/ngày vào buổi sáng).
- Làm cỏ phá váng 15 ngày/lần.
- Bón thúc NPK (6:1:3) nồng độ 1-2% mỗi tháng 1 lần trong 5 tháng đầu.
- Đảo bầu từ tháng thứ 4 trở đi (mỗi tháng 1 lần).
- Tiêu chuẩn cây xuất vườn: Tuổi 6 tháng, cao >50cm, đường kính cổ rễ 5-7mm, khỏe mạnh, không cụt ngọn.
5. Kỹ thuật trồng và chăm sóc rừng
5.1. Thời vụ và mật độ
- Thời vụ: Đầu mùa mưa (tháng 6 đến giữa tháng 8). Tránh trồng vào thời điểm tiểu hạn (giữa tháng 7).
- Mật độ trồng: 1.250 cây/ha (cự ly 2x4m).
- Hố trồng: Kích thước 30x30x30cm. Đào trước khi trồng 15-20 ngày.
- Bón lót: 150g phân hữu cơ vi sinh/hố.
5.2. Kỹ thuật trồng
- Xử lý thực bì theo băng, đảm bảo độ tàn che ban đầu 0,25-0,5.
- Trồng cây có bầu, xé bỏ vỏ bầu, đặt thẳng đứng, lấp đất và nén chặt.
- Có thể trồng thuần loài hoặc hỗn giao với các loài cây bản địa khác (Căm xe, Bằng lăng, Sao đen…).
5.3. Chăm sóc rừng sau trồng
- Năm 1: Chăm sóc 2 lần (lần 1 sau trồng 1 tháng, lần 2 vào tháng 12). Chủ yếu làm cỏ, vun gốc.
- Năm 2 trở đi: Chăm sóc 3 lần/năm (cuối mùa khô, giữa mùa mưa, cuối năm). Phát luỗng thực bì xâm lấn, xới đất vun gốc, mở dần tàn che.
6. Giá trị sử dụng và kinh tế
- Gỗ: Thuộc nhóm I quý hiếm. Gỗ có lõi nâu vàng, vân đẹp, bền, có mùi thơm dễ chịu, dùng đóng đồ nội thất cao cấp, ván sàn, đồ mỹ nghệ…
- Cảnh quan: Cây có dáng đẹp, hoa thơm, thích hợp trồng làm cây xanh đô thị, công viên.
- Cải tạo đất: Rễ cây có vi sinh vật cộng sinh cố định đạm giúp cải tạo đất.
- Nhựa và vỏ: Có thể dùng làm thuốc nhuộm.
-
Sinh trưởng: Cây sinh trưởng tương đối chậm ở giai đoạn đầu nhưng về lâu dài cho gỗ có giá trị rất cao. Tại Việt Nam, cây trồng 39 tuổi có thể đạt đường kính 20-48cm, đủ tiêu chuẩn gỗ xẻ xây dựng.
