Cây sắn dây đã bén rễ trên đất Kinh Môn, Hải Dương từ những năm 70 của thế kỷ XX. Ban đầu, người nông dân chỉ trồng tận dụng trên các gò đất hoang hóa để tự cung tự cấp. Nhưng khi chuyển sang kinh tế thị trường, cây sắn dây đã chứng minh được vị thế “cây vàng”, trở thành một mô hình làm giàu hiệu quả, cho lợi nhuận cao gấp 3 lần so với gieo cấy lúa cả năm.
Không chỉ dừng lại ở quy mô nhỏ lẻ, sắn dây Kinh Môn đã được nâng tầm thương hiệu, với nhiều sản phẩm được công nhận OCOP 4 sao, khẳng định chất lượng và vươn ra các thị trường lớn, bao gồm cả xuất khẩu.
Vựa sắn dây OCOP của Hải Dương
Thị xã Kinh Môn hiện là “thủ phủ” sắn dây của tỉnh Hải Dương với diện tích canh tác ổn định khoảng 260 ha, tập trung tại các xã phường như Thượng Quận, An Phụ, Hiệp An, Lạc Long… Hàng năm, sản lượng củ tươi thu hoạch đạt gần 8.000 tấn.
Điều làm nên sự khác biệt của sắn dây Kinh Môn là chất lượng. Nhờ thổ nhưỡng (đất cát pha ven sông) và giống sắn dây ta bản địa, củ sắn nơi đây cho chất lượng bột thơm, mát, hàm lượng dinh dưỡng cao.
Trước đây, sản phẩm sắn dây Kinh Môn đã được cấp bằng bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ tập thể. Bước tiến mới nhất là việc chuẩn hóa và nâng tầm thương hiệu qua chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP). Nhiều hợp tác xã (HTX) và cơ sở sản xuất đã đầu tư máy móc, quy trình hiện đại. Điển hình như HTX Nông nghiệp sạch Thành Nhàn, với sản phẩm bột sắn dây đạt OCOP 4 sao, doanh thu hàng năm đạt hàng chục tỷ đồng.
Nhờ xây dựng thương hiệu thành công, sản phẩm bột sắn dây Kinh Môn không chỉ có thị trường tiêu thụ rộng khắp cả nước mà còn tự tin xuất khẩu sang các thị trường như Thái Lan, Trung Quốc và một số thị trường khác, thường xuyên trong tình trạng “cung không đủ cầu”.
“Bí quyết” thâm canh cho năng suất “khủng”
Thành công của mô hình sắn dây Kinh Môn không chỉ đến từ thị trường mà còn ở kỹ thuật thâm canh độc đáo của người nông dân nơi đây. Dưới đây là bí quyết kỹ thuật được ông Nguyễn Văn Tám (xã Hiệp Sơn) và nhiều nông dân giàu kinh nghiệm chia sẻ:
1. Chọn đất, giống và thời vụ
- Đất trồng: Ưu tiên ruộng đất cát pha hoặc thịt nhẹ, giàu mùn, và đặc biệt phải tiêu thoát nước tốt. Cây sắn dây rất ưa đất mới, nên luân canh với các cây trồng khác sau mỗi vụ để đạt năng suất cao nhất.
- Giống: Sử dụng nguồn giống địa phương (sắn dây ta) đã được phục tráng, nhân giống bằng phương pháp chiết mầm.
- Thời vụ: Trồng từ tháng 2 đến tháng 4 (âm lịch).
2. Kỹ thuật làm đất và trồng
- Làm đất: Ruộng cày 2-3 lần, đạt độ sâu 35-40cm, sau đó phơi ải.
- Lên nấm (ụ): Đắp nấm cao 1m, rộng 1,5m. Khơi đất và trồng bầu sắn dây vào giữa nấm.
- Mật độ: Trồng khoảng 13-15 cây/sào Bắc Bộ (360m²).
3. Chế độ phân bón (cho 1 gốc)
- Bón lót (trộn đều vào đất trong nấm trước khi trồng):
- 25-30kg phân chuồng hoai mục
- 10kg lân supe
- 8kg kaliclorua
- 2kg NPK 13-13-13+TE
- Bón thúc lần 1 (sau trồng 30 ngày): 30g đạm urê.
- Bón thúc lần 2 (sau trồng 60 ngày): 100g đạm urê.
- Bón thúc lần 3 (sau trồng 100 ngày): 250g NPK 13-13-13+TE và 10kg phân chuồng hoai mục. (Kết hợp bồi thêm đất lấp kín phân).
4. Chăm sóc và làm giàn
- Làm giàn: Tiến hành làm giàn leo ngay khi mầm cây cao 10-15cm.
- Lưu ý quan trọng: Trong suốt quá trình cây sinh trưởng, phải thường xuyên kiểm tra, nương ngọn cây lên giàn kịp thời. Tuyệt đối không để thân sắn bám xuống đất vì cây sẽ phát sinh thêm rễ, làm phân tán dinh dưỡng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng củ thu cuối vụ.
5. Kỹ thuật nhân giống (chiết mầm)
Đây là bí quyết giúp người dân Kinh Môn luôn chủ động nguồn giống chất lượng:
- Chọn gốc mẹ: Ngay sau khi thu hoạch, chọn các gốc khỏe mạnh, sạch bệnh.
- Xử lý: Cắt bỏ thân chính, dùng vôi bột xử lý vết cắt.
- Giâm ủ: Vùi gốc cây mẹ vào vườn có mùn cát ẩm.
- Chiết mầm: Khi gốc mẹ mọc mầm cao 80-90cm, chọn mắt sắn có màu bánh tẻ. Bẻ gập thân cây tại vị trí dưới mắt sắn (đã chọn) khoảng 2cm.
- Vào bầu: Quét thuốc kích rễ (ví dụ: MD-901) vào mắt sắn và cắm vào bầu giá thể đất ải (túi nilon). Cố định dây sắn vào bầu, cắt bớt 10cm ngọn mầm và cắm que giữ cây.
- Xuất vườn: Khi cây chiết ra rễ, phát triển tới đáy bầu thì cắt khỏi gốc mẹ. Để 2-3 ngày sau thì đem trồng ra ruộng sản xuất.
Tiềm năng từ chuỗi giá trị
Hiện nay, toàn thị xã Kinh Môn có hàng chục cơ sở chế biến bột sắn dây quy mô vừa và nhỏ, cùng hàng trăm hộ gia đình chế biến nhỏ lẻ, tạo thành một chuỗi liên kết sản xuất – chế biến – tiêu thụ sôi động.
Ông Nguyễn Xuân Hạ, Trưởng phòng Kinh tế thị xã Kinh Môn (trước đây là Phòng NN-PTNT), từng khẳng định: “Mở rộng diện tích sản xuất sắn dây được coi là một trong những giải pháp căn cơ cho tái cơ cấu nông nghiệp của địa phương. Các tổ chức, cá nhân có thể đầu tư vào chuỗi giá trị chế biến sắn dây trên địa bàn, hiện đang rất giàu tiềm năng”.
Với kỹ thuật thâm canh tốt, chất lượng sản phẩm vượt trội và thương hiệu OCOP 4 sao đã được khẳng định, cây sắn dây không chỉ là mô hình làm giàu cho người nông dân Kinh Môn mà còn là một đặc sản tiêu biểu, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế nông nghiệp của Hải Dương.
